-
1 compleo
com-pleo, plēvī, plētum, ēre (vgl. plenus, πίμπλημι), I) eig., voll machen, voll füllen, anfüllen, zufüllen, ausfüllen, a) übh.: α) alqd, zB. fossas, Caes.: u. scrobem ad medium, usque ad summum, Col.: paginam, voll schreiben, Cic. – u. v. dem, was die Fülle gibt, selbst, non bene urnam (v. d. Totenasche), Ov.: naves longas (v. der Flut), Caes.: os oculosque (v. Blute), Cic.: vestibulum (v. Bewaffneten), Curt.: aedes (v. Liebhabern), Prop. – metu, ne complerentur navigia, angefüllt (überfüllt) würden, Liv.: cum bene domus completa est matutino tempore, sich gehörig gefüllt hat (mit Aufwartenden), Cic.: ea (aula = olla) saepe deciens complebatur (füllte sich) in dies, Plaut. – β) alqd alqā re, zB. amphoras plumbo, Nep.: cupas sebo, pice, Hirt. b. G.: statuas aeneas pecuniā, Nep.: fossas sarmentis et virgultis, Caes.: fossam aquā ex flumine derivatā, Caes.: naves serpentibus, Nep.: se conchis, sich voll fressen, Cic.: Dianam (als Bildsäule) coronis et floribus, überschütten, Cic.: caede incendioque cuncta, Liv.: quae res omnium rerum copiā complevit exercitum, versah das H. im Überfluß mit allen Dingen, Caes.: omnia fugā et terrore complet, Liv.: alveus Tiberis completus olim ruderibus, Suet.: multo cibo et potione completi, Cic.: completae onerariae naves taedā et pice et stuppā reliquisque rebus, quae sunt ad incendia, Caes. – totum prope caelum nonne humano genere completum est? Cic.: armis, cadaveribus, cruore atque luctu omnia compleri, Sall.: cuncta fugā complentur, Liv. – γ) alqd alcis rei, zB. ararum urbes, Lucr.: cum completus iam mercatorum carcer esset, Cic.: convivium vicinorum cotidie compleo, ich sehe täglich eine vollzählige Gesellschaft von Gutsnachbarn bei mir, Cic. – b) schwängern, alqam, Lucr. 4, 1241 (1249) u. 1267 (1275); vgl. propter alqm corpus suum stupri, von jmd. sich schwängern lassen, Plaut. Amph. 1016: de semine Iovis compleri, Arnob. 5, 21. – c) als milit. t. t.: α) anfüllend eine Örtl., einen Raum dicht besetzen, ein Schiff bemannen, naves bis denas seu plures, Verg.: turrim militibus, Caes.: scaphas longarum navium militibus, Caes.: naves colonis pastoribusque, Caes.: classem sociis navalibus od. milite armato, Liv. u. Sen. – v. den Besetzenden selbst, ripam equi virique compleverant, Curt.: milites murum celeriter compleverunt, Caes.: totum montem hominibus compleri iussit, Caes. – β) eine Mannschaft vollzählig machen, ergänzen, legiones duas, Caes.: legiones in itinere, Caes.: cohortes pro numero militum, Sall.: horum adventu decem milia armatorum completa sunt, wurde die Zahl von 10 000 B. voll, Nep. – d) einen Raum usw. mit Licht, Geruch, Hauch, Tönen usw. erfüllen, d.i. überall Licht usw. verbreiten, sol cuncta suā luce lustrat et complet, Cic.: sol mundum omnem suā luce complet, Cic.: omnia primo motu ac spiritu suo, vini, unguenti, corporis odore complesset (v. einer Pers.), Cic.: nondum spissa nimis c. sedilia flatu (v. d. Tibia), Hor.: tinnitibus aëra pulsi aeris et inflati murmure buxi (v. Pers.), Ov.: plangore et lamentatione forum (v. Pers.), Cic.: nemus querelis assiduis (v. einem Tiere), Lucr.: ululatu atria (v. Pers.), Ov.: magnis clamoribus omnia (v. Pers.), Lucr.: totam urbem luctu ac maerore (v. Pers.), Curt.: cuncta pavore, omnia terrore (v. Pers.), Curt. u. Liv.: is vaniloquus maria terrasque inani sonitu verborum complevit, Liv. – v. dem erfüllenden Hauch, Tone usw. selbst, speluncas venti tempestate coortā complent, Lucr.: vox horrenda Troum Rutulorumque agmina complet, Verg.: quis est, qui complet aures meas tantus et tam dulcis sonus? Cic.: u. im Passiv, arteriae acri clamore complentur, Cornif. rhet.: clamore et fletu omnia complentur, Caes.: completi sunt animi auresque vestrae me... commodis vestris obsistere, Cic.
II) übtr.: a) jmd. mit einem Affekt, einer Gesinnung usw. gleichs. anfüllen, d.i. erfüllen, durchdringen, α) alqm alqā re: alqm in posterum bonā spe (v. Pers.), Caes.: civitatem summā spe et voluntate (v. jmds. Ankunft), Caes.: alqm taedio (v. einem Umstande), Quint.: quonam gaudio compleretur, cum etc., Cic.: humanissimā completur animus voluptate, Cic. – β) alqm alcis rei: alqm erroris, dementiae, Plaut.: alqm flagitii et formidinis, Plaut.; vgl. Brix Plaut. Men. 901. – b) etw. voll, d.i. vollzählig, vollständig machen, α) eine Zeit, αα) v. leb. Wesen, eine Zeit erfüllen, ausleben, ausharren, quinque saecula vitae, Ov.: fata sua, Ov.: tempora Parcae debita, Verg.: u. (v. der Leibesfrucht) tempora materna, tempora sua, Ov. – in klass. Prosa nur m. Akk. annos u. einer Kardinalzahl = volle... Jahre leben, centum et septem annos complesse, Cic.: septem et septuaginta annos complesse, Nep. – bei Spät. m. dem Akk. annum u. einer Ordinalzahl, centesimum annum complevisse, Val. Max.: centesimum aetatis complevisse annum, Lact. – ββ) v. Alter, eine Zeit vollenden, nondum bis denos aetas compleverat annos, Inscr. bei Bormann Ungedr. Inschr. S. 9. – u. v. Ereignissen in der Zeit, eine Zeit ausfüllen = volle... wegnehmen, semel quadrigis, semel desultore misso vix unius horae tempus utrumque curriculum conplebat, Liv. 44, 9, 4. – β) eine Summe, ein Zahlenganzes vollmachen, vollzählig machen, sowohl in der Rechnung, ut hāc ratione summam mei promissi compleam, die Summe meiner versprochenen Angabe voll (vollzählig) mache, Liv.: sunt auctores ipso complente decimum mensem die (gerade am letzten Tage des Monats) parĕre (boves feminas), Plin. – als in der Wirklichkeit vollständig liefern, neque est adhuc tamen ea summa (imperati sumptus) completa, Cic.: bina in Latino iugera, ita ut dodrantem ex Privernati complerent, data, volle 3/4 aus dem Pr. noch hinzufügten, Liv. – γ) einen Umlauf vollständig ausführen, völlig vollenden, sol duabus unius orbis ultimis partibus definiens motum cursus annuos conficit. Huius hanc lustrationem eiusdem incensa radiis menstruo spatio luna complet, Cic.: annuus exactis completur mensibus orbis, Verg. – completus et perfectus verborum ambitus, Cic. – δ) einen Zustand vollständig machen, vollenden, erfüllen, illi enim corporis commodis compleri vitam beatam putant, Cic.: complent ea (bona corporis) quidem beatissimam vitam, sed ita, ut etc., Cic.: rerum humanarum sorte completā, Curt.: completur in me (an mir) tritum vulgi sermone proverbium ›oleum perdit et impensas‹, Hier. ep. 57, 12. – ε) ein Vorhaben vollenden, nocturnum erat sacrum, ita ut ante mediam noctem compleretur, Liv. 23, 35, 15: his rebus completis, Caes. b. c. 3, 46, 3 (wo jetzt nach Konjektur confectis od. comparatis): imperatis sine mora completis (vollzogen), Amm. 18, 7, 4. – / Zsgzg. Perf.-Formen complerunt, complerint, complerat, complerant, complesse, Cic. u.a.; vgl. Neue-Wagener Formenl.3 3, 481 u. 482 u. Georges, Lexik. d. lat. Wortf. S. 155. – parag. Infin. Präs. complerier, Anthol. Lat. 21, 129 R.
-
2 compleo
com-pleo, plēvī, plētum, ēre (vgl. plenus, πίμπλημι), I) eig., voll machen, voll füllen, anfüllen, zufüllen, ausfüllen, a) übh.: α) alqd, zB. fossas, Caes.: u. scrobem ad medium, usque ad summum, Col.: paginam, voll schreiben, Cic. – u. v. dem, was die Fülle gibt, selbst, non bene urnam (v. d. Totenasche), Ov.: naves longas (v. der Flut), Caes.: os oculosque (v. Blute), Cic.: vestibulum (v. Bewaffneten), Curt.: aedes (v. Liebhabern), Prop. – metu, ne complerentur navigia, angefüllt (überfüllt) würden, Liv.: cum bene domus completa est matutino tempore, sich gehörig gefüllt hat (mit Aufwartenden), Cic.: ea (aula = olla) saepe deciens complebatur (füllte sich) in dies, Plaut. – β) alqd alqā re, zB. amphoras plumbo, Nep.: cupas sebo, pice, Hirt. b. G.: statuas aeneas pecuniā, Nep.: fossas sarmentis et virgultis, Caes.: fossam aquā ex flumine derivatā, Caes.: naves serpentibus, Nep.: se conchis, sich voll fressen, Cic.: Dianam (als Bildsäule) coronis et floribus, überschütten, Cic.: caede incendioque cuncta, Liv.: quae res omnium rerum copiā complevit exercitum, versah das H. im Überfluß mit allen Dingen, Caes.: omnia fugā et terrore complet, Liv.: alveus Tiberis completus olim ruderibus, Suet.: multo cibo et potione completi, Cic.: completae onerariae naves taedā et pice et stuppā reliquisque rebus, quae sunt ad incendia, Caes. – totum prope caelum nonne————humano genere completum est? Cic.: armis, cadaveribus, cruore atque luctu omnia compleri, Sall.: cuncta fugā complentur, Liv. – γ) alqd alcis rei, zB. ararum urbes, Lucr.: cum completus iam mercatorum carcer esset, Cic.: convivium vicinorum cotidie compleo, ich sehe täglich eine vollzählige Gesellschaft von Gutsnachbarn bei mir, Cic. – b) schwängern, alqam, Lucr. 4, 1241 (1249) u. 1267 (1275); vgl. propter alqm corpus suum stupri, von jmd. sich schwängern lassen, Plaut. Amph. 1016: de semine Iovis compleri, Arnob. 5, 21. – c) als milit. t. t.: α) anfüllend eine Örtl., einen Raum dicht besetzen, ein Schiff bemannen, naves bis denas seu plures, Verg.: turrim militibus, Caes.: scaphas longarum navium militibus, Caes.: naves colonis pastoribusque, Caes.: classem sociis navalibus od. milite armato, Liv. u. Sen. – v. den Besetzenden selbst, ripam equi virique compleverant, Curt.: milites murum celeriter compleverunt, Caes.: totum montem hominibus compleri iussit, Caes. – β) eine Mannschaft vollzählig machen, ergänzen, legiones duas, Caes.: legiones in itinere, Caes.: cohortes pro numero militum, Sall.: horum adventu decem milia armatorum completa sunt, wurde die Zahl von 10 000 B. voll, Nep. – d) einen Raum usw. mit Licht, Geruch, Hauch, Tönen usw. erfüllen, d.i. überall Licht usw. verbreiten, sol cuncta suā luce lustrat et complet, Cic.: sol mundum omnem suā luce————complet, Cic.: omnia primo motu ac spiritu suo, vini, unguenti, corporis odore complesset (v. einer Pers.), Cic.: nondum spissa nimis c. sedilia flatu (v. d. Tibia), Hor.: tinnitibus aëra pulsi aeris et inflati murmure buxi (v. Pers.), Ov.: plangore et lamentatione forum (v. Pers.), Cic.: nemus querelis assiduis (v. einem Tiere), Lucr.: ululatu atria (v. Pers.), Ov.: magnis clamoribus omnia (v. Pers.), Lucr.: totam urbem luctu ac maerore (v. Pers.), Curt.: cuncta pavore, omnia terrore (v. Pers.), Curt. u. Liv.: is vaniloquus maria terrasque inani sonitu verborum complevit, Liv. – v. dem erfüllenden Hauch, Tone usw. selbst, speluncas venti tempestate coortā complent, Lucr.: vox horrenda Troum Rutulorumque agmina complet, Verg.: quis est, qui complet aures meas tantus et tam dulcis sonus? Cic.: u. im Passiv, arteriae acri clamore complentur, Cornif. rhet.: clamore et fletu omnia complentur, Caes.: completi sunt animi auresque vestrae me... commodis vestris obsistere, Cic.II) übtr.: a) jmd. mit einem Affekt, einer Gesinnung usw. gleichs. anfüllen, d.i. erfüllen, durchdringen, α) alqm alqā re: alqm in posterum bonā spe (v. Pers.), Caes.: civitatem summā spe et voluntate (v. jmds. Ankunft), Caes.: alqm taedio (v. einem Umstande), Quint.: quonam gaudio compleretur, cum etc., Cic.: humanissimā completur animus voluptate, Cic. – β) alqm alcis rei: alqm erroris, dementiae,————Plaut.: alqm flagitii et formidinis, Plaut.; vgl. Brix Plaut. Men. 901. – b) etw. voll, d.i. vollzählig, vollständig machen, α) eine Zeit, αα) v. leb. Wesen, eine Zeit erfüllen, ausleben, ausharren, quinque saecula vitae, Ov.: fata sua, Ov.: tempora Parcae debita, Verg.: u. (v. der Leibesfrucht) tempora materna, tempora sua, Ov. – in klass. Prosa nur m. Akk. annos u. einer Kardinalzahl = volle... Jahre leben, centum et septem annos complesse, Cic.: septem et septuaginta annos complesse, Nep. – bei Spät. m. dem Akk. annum u. einer Ordinalzahl, centesimum annum complevisse, Val. Max.: centesimum aetatis complevisse annum, Lact. – ββ) v. Alter, eine Zeit vollenden, nondum bis denos aetas compleverat annos, Inscr. bei Bormann Ungedr. Inschr. S. 9. – u. v. Ereignissen in der Zeit, eine Zeit ausfüllen = volle... wegnehmen, semel quadrigis, semel desultore misso vix unius horae tempus utrumque curriculum conplebat, Liv. 44, 9, 4. – β) eine Summe, ein Zahlenganzes vollmachen, vollzählig machen, sowohl in der Rechnung, ut hāc ratione summam mei promissi compleam, die Summe meiner versprochenen Angabe voll (vollzählig) mache, Liv.: sunt auctores ipso complente decimum mensem die (gerade am letzten Tage des Monats) parĕre (boves feminas), Plin. – als in der Wirklichkeit vollständig liefern, neque est adhuc tamen ea summa (imperati sumptus) completa,————Cic.: bina in Latino iugera, ita ut dodrantem ex Privernati complerent, data, volle 3/4 aus dem Pr. noch hinzufügten, Liv. – γ) einen Umlauf vollständig ausführen, völlig vollenden, sol duabus unius orbis ultimis partibus definiens motum cursus annuos conficit. Huius hanc lustrationem eiusdem incensa radiis menstruo spatio luna complet, Cic.: annuus exactis completur mensibus orbis, Verg. – completus et perfectus verborum ambitus, Cic. – δ) einen Zustand vollständig machen, vollenden, erfüllen, illi enim corporis commodis compleri vitam beatam putant, Cic.: complent ea (bona corporis) quidem beatissimam vitam, sed ita, ut etc., Cic.: rerum humanarum sorte completā, Curt.: completur in me (an mir) tritum vulgi sermone proverbium ›oleum perdit et impensas‹, Hier. ep. 57, 12. – ε) ein Vorhaben vollenden, nocturnum erat sacrum, ita ut ante mediam noctem compleretur, Liv. 23, 35, 15: his rebus completis, Caes. b. c. 3, 46, 3 (wo jetzt nach Konjektur confectis od. comparatis): imperatis sine mora completis (vollzogen), Amm. 18, 7, 4. – ⇒ Zsgzg. Perf.-Formen complerunt, complerint, complerat, complerant, complesse, Cic. u.a.; vgl. Neue-Wagener Formenl.3 3, 481 u. 482 u. Georges, Lexik. d. lat. Wortf. S. 155. – parag. Infin. Präs. complerier, Anthol. Lat. 21, 129 R. -
3 compleo
com-pleo, ēvī, ētum, ēre1)а) наполнять (aliqua re, реже alicujus rei Pl, fossam sarmentis Cs; favos melle Tib)loca camporum cursu c. Lcr — мчаться по полям во всех направленияхorbem luna complet Tib и lunae se cornua lumiue complent V — на ступило полнолуние2) заливать, освещать ( sol complet cuncta sua luce C)3) воен. комплектовать, формировать, пополнять (legiones, classem, navigia militibus Cs)6) внушать, преисполнять (aliquem bona spe Cs, gaudio C, taedio Q; cuncta pavore QC)7)а) выполнять, совершать, завершать, оканчивать ( beatissimam vitam C)б) прожить ( centum annos C)c. sua tempora или sua fata O — закончить свою жизньhis rebus completis Cs (v. l.) — совершив этоannuus exactis completur mensibus orbis V — протекли месяцы, и годичный круг завершается, т. е. год обежал полный круг месяцев8) исполнять ( summam promissi sui C); pass. исполняться, оправдываться (completur in me hoc proverbium Hier)9) занимать (murum, sc. militibus или defensoribus Cs)10) оплодотворять ( aliquam Lcr)corpus suum c. Pl или pass. compleri Eccl — забеременеть -
4 compleo
com-plĕo ( conp-), ēvi, ētum, 2 (contr. forms: complerunt, complerint, complerat, complesse, etc., for compleverunt, etc., very often), v. a. [pleo, whence suppleo, plenus], to fill up, fill full, fill out (class. in prose and poetry).I.Lit., of material objects.A.In gen., with acc. of place, vessel, etc., filled.(α).Alone:(β).hostes fossam complent,
Caes. B. G. 5, 40; Auct. B. Hisp. 16; Tac. H. 2, 25:tune aut inane quicquam putes esse, cum ita conpleta et conferta sint omnia, ut, etc.,
Cic. Ac. 2, 40, 125:metu, ne compleantur navigia,
Liv. 41, 3, 2:deducunt socii navis et litora conplent,
Verg. A. 3, 71:conplebant Laidos aedes (amatores),
Prop. 2, 6, 1:corpora quae loca complerent,
occupy space, Lucr. 1, 522:legiones cum loca Camporum complent,
id. 2, 324:milites complent murum,
Caes. B. G. 7, 27:vigiles domum Flavii complevere,
Tac. H. 3, 69; id. A. 15, 33:scrobem ad medium,
Col. Arb. 4, 5:non bene urnam,
Ov. M. 12, 616:vascula,
Quint. 1, 2, 28:paginam,
to fill out, write full, Cic. Att. 13, 34 fin.:speluncas, of the winds,
Lucr. 6, 197.—With abl. of material, etc.:(γ).fossas sarmentis et virgultis,
Caes. B. G. 3, 18:totum prope caelum... humano genere conpletum est,
Cic. Tusc. 1, 12, 28:mundum animorum multitudine,
id. Div. 2, 58, 119:bestiis omnium gentium circum conplere,
Liv. 44, 9, 4:naufragorum trepidatione passim natantium flumen conpleverunt,
id. 42, 62, 6:Hispanias Gallias Italiam monumentis ingentium rerum,
id. 30, 28, 4:quos (gradus) ubi accusator concitatis hominibus complerat,
Cic. Clu. 34, 93:munus Apolline dignum libris,
Hor. Ep. 2, 1, 217:late loca milite,
Verg. A. 2, 495:naves serpentibus,
Nep. Hann. 11, 6:amphoras plumbo,
id. ib. 9, 3:statuas aëneas pecuniā,
id. ib. 9, 3:horrea messibus,
Luc. 3, 66:complentur moenia et tecta maerentium turbā,
Tac. A. 3, 1:Palatium multitudine et clamoribus complebant,
id. ib. 14, 61:virgultibus et cratibus et corporibus exanimis complere lossas,
id. ib. 4, 51; cf.also: et terrae... stirpium renovatione complentur,
Cic. N. D. 2, 51, 128.—With gen.:B.conviviumque vicinorum cottidie conpleo,
Cic. Sen. 14, 46:cum completus jam mercatorum carcer esset,
id. Verr. 2, 5, 57, § 147:quae causa... ararum conpleverit urbis,
Lucr. 5, 1162.—Esp.1.In milit. lang.a.To make the army, a legion, etc., of a full number, to complete, fill up:b.legiones in itinere,
Caes. B. C. 1, 25:cohortes pro numero militum complet,
Sall. C. 56, 1; Nep. Milt. 5, 1:legione completā per maniplos,
Sil. 8, 119.—To man, fill with men:2. 3.classem Romanam sociis navalibus,
Liv. 24, 11, 9:naves colonis pastoribusque,
Caes. B. C. 1, 56; cf.:has (naves) sagittariis tormentisque compleverunt,
id. ib. 2, 4:naves bis denas aut plures,
Verg. A. 11, 327 Serv.—Transf., of light, sound, etc. (freq.).a.To fill with light, maké full:b.ut cuncta suā luce conpleat (sol),
Cic. Rep. 6, 17, 17:mundum suā luce,
id. N. D. 2, 46, 119:terras largā luce,
id. ib. 2, 19, 43:orbem (luna),
Tib. 2, 4, 18:lunae se cornua lumine complent,
Verg. A. 3, 645:quod maria ac terras omnis caelumque rigando Conpleat (sol),
Lucr. 5, 595.—To fill with sound, cause to resound, etc., to fill, make full:c.omnia clamoribus,
Lucr. 4, 1014:omnia vocibus,
id. 5, 1065:nemus querellis,
id. 2, 358; cf.:nemus timendā voce,
Hor. Epod. 6, 9:aëra tinnitibus et murmure,
Ov. M. 14, 537:atria ululatu,
id. ib. 5, 153:atria fremitu,
id. ib. 5, 3 et saep.:fremitu aequora,
Prop. 2, 16 (3, 8), 37:aures (sonus),
Cic. Rep. 6, 18, 18; cf. id. Agr. 3, 1, 3:caelum clamore,
Sen. Herc. Oet. 798: aures sermonibus, Claud. Cons. Prob. et Olyb. 31: clamor omnia variis terrentium ac paventium vocibus complet, Liv. 5, 21, 11.—Of odors, etc.:4.omnia primo motu ac spiritu suo, vini, unguenti, corporis odore complesset,
Cic. Verr. 2, 3, 12, § 31; cf. Veg. Vet. 1, 17, 3. —Transf., to cover, overwhelm:5.Dianam (i. e. simulacrum) coronis et floribus,
i. e. to deck, adorn, Cic. Verr. 2, 4, 35, § 77:vortentibus Telebois telis conplebantur corpora,
Plaut. Am. 1, 1, 95.—To fill, sate with food or drink:II.multo cibo et potione,
Cic. Tusc. 5, 35, 100:se flore Liberi,
Plaut. Cist. 1, 2, 8:haec avis scribitur conchis se solere conplere,
Cic. N. D. 2, 49, 124.—Trop.A. B.To fill with any notion, story, desire, humor, passion:C.completi sunt animi auresque vestrae, me... obsistere, etc.,
Cic. Agr. 3, 1, 3:reliquos (milites) bonā spe,
Caes. B. C. 2, 21:aliquem gaudio,
Cic. Fin. 5, 24, 69:taedio,
Quint. 8, 6, 14:animos robore,
Luc. 5, 412:omnia luctu,
Sall. C. 51, 9:omnia terrore,
Liv. 34, 9, 13:cuncta pavore,
Curt. 3, 13, 10 al. —With gen.:aliquem erroris et dementiae,
Plaut. Am. 1, 2, 9:aliquem flagitii et formidinis,
id. Men. 5, 5, 3.—To make complete or perfect, to finish; of a promise, to fulfil it:2.lustrationem (annuam) menstruo spatio (luna),
Cic. N. D. 1, 31, 87; cf. Verg. A. 5, 46:his rebus completis legiones reduci jussit,
Caes. B. C. 3, 46 (Dinter, ex conj., comparatis):nocturnum erat sacrum, ita ut ante mediam noctem conpleretur,
Liv. 23, 35, 15:studia,
Gell. 13, 5:conplent ea beatissimam vitam,
Cic. Fin. 5, 24, 71; cf. id. ib. 3, 13, 43; id. Tusc. 5, 16, 47:summam promissi,
id. Verr. 2, 3, 49, § 116:rerum humanarum sorte completā,
Curt. 10, 6, 6 al. —Of time, to finish, complete:* A.Gorgias centum et septem conplevit annos,
Cic. Sen. 5, 13:cum VII. et LXX. annos complesset,
Nep. Att. 21, 1:Corvinus centesimum annum complevit,
Val. Max. 8, 13, 1; Lact. Op. Dei, 4, 3; cf.:sua fata,
Ov. Tr. 4, 10, 77:sua tempora,
id. M. 15, 816:quinque saecula vitae suae,
id. ib. 15, 395:materna tempora,
i. e. the time of pregnancy, id. ib. 3, 312; cf. id. ib. 11, 311:semel quadrigis, semel desultore misso, vix unius horae tempus utrumque curriculum conplebat,
Liv. 44, 9, 4.—Hence, complētus, a, um, P. a.Prop., filled full, full: alveus Tiberis ruderibus, * Suet. Aug. 30.—B.* Comp., Gell. 1, 7, 20. -
5 conpleo
com-plĕo ( conp-), ēvi, ētum, 2 (contr. forms: complerunt, complerint, complerat, complesse, etc., for compleverunt, etc., very often), v. a. [pleo, whence suppleo, plenus], to fill up, fill full, fill out (class. in prose and poetry).I.Lit., of material objects.A.In gen., with acc. of place, vessel, etc., filled.(α).Alone:(β).hostes fossam complent,
Caes. B. G. 5, 40; Auct. B. Hisp. 16; Tac. H. 2, 25:tune aut inane quicquam putes esse, cum ita conpleta et conferta sint omnia, ut, etc.,
Cic. Ac. 2, 40, 125:metu, ne compleantur navigia,
Liv. 41, 3, 2:deducunt socii navis et litora conplent,
Verg. A. 3, 71:conplebant Laidos aedes (amatores),
Prop. 2, 6, 1:corpora quae loca complerent,
occupy space, Lucr. 1, 522:legiones cum loca Camporum complent,
id. 2, 324:milites complent murum,
Caes. B. G. 7, 27:vigiles domum Flavii complevere,
Tac. H. 3, 69; id. A. 15, 33:scrobem ad medium,
Col. Arb. 4, 5:non bene urnam,
Ov. M. 12, 616:vascula,
Quint. 1, 2, 28:paginam,
to fill out, write full, Cic. Att. 13, 34 fin.:speluncas, of the winds,
Lucr. 6, 197.—With abl. of material, etc.:(γ).fossas sarmentis et virgultis,
Caes. B. G. 3, 18:totum prope caelum... humano genere conpletum est,
Cic. Tusc. 1, 12, 28:mundum animorum multitudine,
id. Div. 2, 58, 119:bestiis omnium gentium circum conplere,
Liv. 44, 9, 4:naufragorum trepidatione passim natantium flumen conpleverunt,
id. 42, 62, 6:Hispanias Gallias Italiam monumentis ingentium rerum,
id. 30, 28, 4:quos (gradus) ubi accusator concitatis hominibus complerat,
Cic. Clu. 34, 93:munus Apolline dignum libris,
Hor. Ep. 2, 1, 217:late loca milite,
Verg. A. 2, 495:naves serpentibus,
Nep. Hann. 11, 6:amphoras plumbo,
id. ib. 9, 3:statuas aëneas pecuniā,
id. ib. 9, 3:horrea messibus,
Luc. 3, 66:complentur moenia et tecta maerentium turbā,
Tac. A. 3, 1:Palatium multitudine et clamoribus complebant,
id. ib. 14, 61:virgultibus et cratibus et corporibus exanimis complere lossas,
id. ib. 4, 51; cf.also: et terrae... stirpium renovatione complentur,
Cic. N. D. 2, 51, 128.—With gen.:B.conviviumque vicinorum cottidie conpleo,
Cic. Sen. 14, 46:cum completus jam mercatorum carcer esset,
id. Verr. 2, 5, 57, § 147:quae causa... ararum conpleverit urbis,
Lucr. 5, 1162.—Esp.1.In milit. lang.a.To make the army, a legion, etc., of a full number, to complete, fill up:b.legiones in itinere,
Caes. B. C. 1, 25:cohortes pro numero militum complet,
Sall. C. 56, 1; Nep. Milt. 5, 1:legione completā per maniplos,
Sil. 8, 119.—To man, fill with men:2. 3.classem Romanam sociis navalibus,
Liv. 24, 11, 9:naves colonis pastoribusque,
Caes. B. C. 1, 56; cf.:has (naves) sagittariis tormentisque compleverunt,
id. ib. 2, 4:naves bis denas aut plures,
Verg. A. 11, 327 Serv.—Transf., of light, sound, etc. (freq.).a.To fill with light, maké full:b.ut cuncta suā luce conpleat (sol),
Cic. Rep. 6, 17, 17:mundum suā luce,
id. N. D. 2, 46, 119:terras largā luce,
id. ib. 2, 19, 43:orbem (luna),
Tib. 2, 4, 18:lunae se cornua lumine complent,
Verg. A. 3, 645:quod maria ac terras omnis caelumque rigando Conpleat (sol),
Lucr. 5, 595.—To fill with sound, cause to resound, etc., to fill, make full:c.omnia clamoribus,
Lucr. 4, 1014:omnia vocibus,
id. 5, 1065:nemus querellis,
id. 2, 358; cf.:nemus timendā voce,
Hor. Epod. 6, 9:aëra tinnitibus et murmure,
Ov. M. 14, 537:atria ululatu,
id. ib. 5, 153:atria fremitu,
id. ib. 5, 3 et saep.:fremitu aequora,
Prop. 2, 16 (3, 8), 37:aures (sonus),
Cic. Rep. 6, 18, 18; cf. id. Agr. 3, 1, 3:caelum clamore,
Sen. Herc. Oet. 798: aures sermonibus, Claud. Cons. Prob. et Olyb. 31: clamor omnia variis terrentium ac paventium vocibus complet, Liv. 5, 21, 11.—Of odors, etc.:4.omnia primo motu ac spiritu suo, vini, unguenti, corporis odore complesset,
Cic. Verr. 2, 3, 12, § 31; cf. Veg. Vet. 1, 17, 3. —Transf., to cover, overwhelm:5.Dianam (i. e. simulacrum) coronis et floribus,
i. e. to deck, adorn, Cic. Verr. 2, 4, 35, § 77:vortentibus Telebois telis conplebantur corpora,
Plaut. Am. 1, 1, 95.—To fill, sate with food or drink:II.multo cibo et potione,
Cic. Tusc. 5, 35, 100:se flore Liberi,
Plaut. Cist. 1, 2, 8:haec avis scribitur conchis se solere conplere,
Cic. N. D. 2, 49, 124.—Trop.A. B.To fill with any notion, story, desire, humor, passion:C.completi sunt animi auresque vestrae, me... obsistere, etc.,
Cic. Agr. 3, 1, 3:reliquos (milites) bonā spe,
Caes. B. C. 2, 21:aliquem gaudio,
Cic. Fin. 5, 24, 69:taedio,
Quint. 8, 6, 14:animos robore,
Luc. 5, 412:omnia luctu,
Sall. C. 51, 9:omnia terrore,
Liv. 34, 9, 13:cuncta pavore,
Curt. 3, 13, 10 al. —With gen.:aliquem erroris et dementiae,
Plaut. Am. 1, 2, 9:aliquem flagitii et formidinis,
id. Men. 5, 5, 3.—To make complete or perfect, to finish; of a promise, to fulfil it:2.lustrationem (annuam) menstruo spatio (luna),
Cic. N. D. 1, 31, 87; cf. Verg. A. 5, 46:his rebus completis legiones reduci jussit,
Caes. B. C. 3, 46 (Dinter, ex conj., comparatis):nocturnum erat sacrum, ita ut ante mediam noctem conpleretur,
Liv. 23, 35, 15:studia,
Gell. 13, 5:conplent ea beatissimam vitam,
Cic. Fin. 5, 24, 71; cf. id. ib. 3, 13, 43; id. Tusc. 5, 16, 47:summam promissi,
id. Verr. 2, 3, 49, § 116:rerum humanarum sorte completā,
Curt. 10, 6, 6 al. —Of time, to finish, complete:* A.Gorgias centum et septem conplevit annos,
Cic. Sen. 5, 13:cum VII. et LXX. annos complesset,
Nep. Att. 21, 1:Corvinus centesimum annum complevit,
Val. Max. 8, 13, 1; Lact. Op. Dei, 4, 3; cf.:sua fata,
Ov. Tr. 4, 10, 77:sua tempora,
id. M. 15, 816:quinque saecula vitae suae,
id. ib. 15, 395:materna tempora,
i. e. the time of pregnancy, id. ib. 3, 312; cf. id. ib. 11, 311:semel quadrigis, semel desultore misso, vix unius horae tempus utrumque curriculum conplebat,
Liv. 44, 9, 4.—Hence, complētus, a, um, P. a.Prop., filled full, full: alveus Tiberis ruderibus, * Suet. Aug. 30.—B.* Comp., Gell. 1, 7, 20. -
6 explico
ex-plĭco, āvi and ŭi (the latter first in Verg. G. 2, 280; afterwards freq.; Hor. C. 3, 29, 16; 4, 9, 44; id. S. 2, 2, 125; Liv. 7, 23, 6 et saep.; cf. Gell. 1, 7, 20), ātum or ĭtum (Cic. uses mostly atum, Caes. atum and itum; cf.I.explicaturos,
Caes. B. C. 1, 78, 4;with explicitis,
id. ib. 3, 75, 2;and, explicitius,
id. ib. 1, 78, 2; upon these forms v. Neue, Formenl. 2, pp. 479 sq., 550 sq.), 1, v. a., to unfold, uncoil, unroll, unfurl, spread out, loosen, undo (class.; esp. freq. in the trop. sense; syn.: expedio, extrico, enodo, enucleo; explano, expono, interpretor).Lit.:B.velum,
Plaut. Mil. 4, 8, 7:non explicata veste neque proposito argento, etc.,
spread out, Cic. de Or. 1, 35, 161:volumen,
to open, id. Rosc. Am. 35, 101:suas pennas (ales),
Ov. Am. 2, 6, 55:plenas plagas,
Mart. 1, 56, 8:perturbatum et confusum agmen,
to put in order, Hirt. B. G. 8, 14, 2:capillum pectine,
Varr. L. L. 5, § 129 Müll.:fusos,
to unwind, Mart. 4, 54, 10:frontem sollicitam,
to free from wrinkles, to smooth, Hor. C. 3, 29, 16;for which: explicare seria contractae frontis,
id. S. 2, 2, 125; cf.mare,
i. e. to calm, Sen. Herc. Oet. 455:si ex his te laqueis exueris ac te aliqua via ac ratione explicaris,
hast extricated, freed thyself, Cic. Verr. 2, 5, 58, § 151:se (ex funibus ancorarum),
Dig. 9, 2, 29:inimicae et oves, difficile se (apibus) e lanis earum explicantibus,
Plin. 11, 18, 19, § 62:se explicat angustum,
Juv. 12, 55.—Transf., to spread out, stretch out, extend, deploy, display:II.aciem,
Liv. 7, 23, 6; 40, 4, 4; 40, 5, 26 al.; cf.ordinem,
id. 2, 46, 3:agmen,
id. 10, 20, 3:cohortes (longa legio),
Verg. G. 2, 280:se turmatim (equites),
Caes. B. C. 3, 93, 3; cf.mid.: priusquam plane legiones explicari et consistere possent,
id. ib. 2, 26, 4; and:ut ordo omnium navium explicari posset,
Liv. 37, 23, 10:per obstantis catervas Explicuit sua victor arma,
Hor. C. 4, 9, 44:atria, congestos satis explicatura clientes,
Stat. Th. 1, 146:ut forum laxaremus et usque ad atrium Libertatis explicaremus,
extend, Cic. Att. 4, 16, 14; cf.:unde pons in oppidum pertinens explicatur,
Sall. H. 3, 20:orbes (serpens),
Ov. M. 15, 720:frondes omnes (pampinus),
Verg. G. 2, 335:se (montes),
Plin. 5, 29, 31, § 118:arida ligna in flammas (ignis),
Lucr. 2, 882:convivium,
i. e. to set out richly, to furnish, Mart. 1, 100, 13:explicavi meam rem post illa lucro,
i. e. amplified, enlarged, Plaut. Poen. 3, 5, 5.Trop.A.In gen. (very seldom):B.explica atque excute intelligentiam tuam, ut videas quae sit, etc.,
display, Cic. Off. 3, 20, 81: Siciliam multis undique cinctam periculis explicavit, has set at large, set free (qs. released from toils, snares), id. de Imp. Pomp. 11, 30; cf.:quemadmodum se explicent dicendo,
id. Fl. 4, 10: da operam, ut te explices, huc quam primum venias, Pompei. ap. Cic. Att. 8, 12, D. 2.—In partic.1.To disentangle, set in order, arrange, regulate, settle, adjust any thing complicated or difficult:► ):pulcre ego hanc explicatam tibi rem dabo,
Plaut. Ps. 4, 1, 20:peto a te, ut ejus negotia explices et expedias,
Cic. Fam. 13, 26, 2:negotia,
id. Att. 5, 12, 3; cf. id. ib. 16, 3, 5:belli rationem,
id. Prov. Cons. 14, 35; cf.:rationem salutis,
id. Fam. 6, 1, 2:rem frumentariam,
Hirt. B. G. 8, 4 fin.: si Faberius nobis nomen illud explicat, noli quaerere, quanti, settles, i. e. pays that item, Cic. Att. 13, 29, 2:Faberianum,
id. ib. § 3; cf.:si qui debitores, quia non possint explicare pecuniam, differant solutionem,
Dig. 42, 1, 31:consilium,
Caes. B. C. 1, 78, 4; cf.:his explicitis rebus,
id. ib. 3, 75, 2: subvenire tempestati quavis ratione sapientis est;eoque magis, si plus adipiscare re explicatā boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:ea, quae per defunctum inchoata sunt, per heredem explicari debent,
Dig. 27, 7, 1:transii ad elegos: hos quoque feliciter explicui,
Plin. Ep. 7, 4, 7 (cf. underiter commode explicui, excepto quod, etc.
, Plin. Ep. 8, 1, 1:2.fugam,
Phaedr. 4, 7, 15:nihilo plus explicet ac si Insanire paret, etc.,
will make no more out of it, Hor. S. 2, 3, 270.—Of speech, to develop, unfold, set forth, exhibit, treat, state: vitam alterius totam explicare, Civ. Div. in Caecil. 8, 27:1.perfice, ut Crassus haec, quae coartavit et peranguste refersit in oratione sua, dilatet nobis atque explicet,
id. de Or. 1, 35, 163:explicando excutiendoque verbo,
id. Part. Or. 36, 124:aliquid expedite,
id. Brut. 67, 237:aliquid apertissime planissimeque,
id. Verr. 2, 2, 64, § 156:aliquid definitione,
id. Fin. 3, 10, 33:funera fando,
Verg. A. 2, 362:philosophiam,
Cic. Div. 2, 2, 6; cf.:philosophiam diligentissime Graecis litteris,
id. Ac. 1, 2, 4:summorum oratorum Graecas orationes,
id. de Or. 1, 34, 155:geometricum quiddam aut physicum aut dialecticum (corresp. to expedire),
id. Div. 2, 59, 122:non de aegritudine solum, sed de omni animi perturbatione explicabo,
id. Tusc. 3, 6, 13:de scorpionibus et catapultis,
Vitr. 10, 22:ut explicemus, quae sint materiae, etc.,
Quint. 10, 5, 1.— Pass. impers.:quae vero auxilia sunt capitis, eo loco explicitum est,
Cels. 4, 2.—Hence,explĭcātus, a, um, P. a.A.Lit., spread out:B.Capua planissimo in loco explicata,
Cic. Agr. 2, 35, 96:vallis,
Pall. Aug. 11, 2.—Trop.1. 2.Plain, clear:3.nisi explicata solutione non sum discessurus,
Cic. Att. 15, 20, 4.— Comp.:litterae tuae, quibus nihil potest esse explicatius, nihil perfectius,
Cic. Att. 9, 7, 2.— Sup.:explicatissima responsa,
Aug. Ep. 34 fin. —* Adv.: explĭ-cāte, plainly, clearly:2.qui distincte, qui explicate, qui abundanter et rebus et verbis dicunt,
Cic. de Or. 3, 14, 53.— Comp.:explicatius,
August. Civ. D. 19, 4.—explĭ-cĭtus, a, um, P. a. (acc. to II. B. 1.), lit., disentangled, i. e. free from obstacles, easy:in his erat angustiis res: sed ex propositis consiliis duobus explicitius videbatur, Ilerdam reverti,
Caes. B. C. 1, 78, 2.► explĭcit, in late Lat., at the end of a book, is prob. an abbreviation of explicitus (est liber), the book is ended (acc. to signif. II. B. 1.); cf.:explicitum nobis usque ad sua cornua librum refers,
Mart. 11, 107, 1: solemus completis opusculis ad distinctionem rei alterius sequentis medium interponere Explicit aut Feliciter aut aliquid istius modi, Hier. Ep. 28, 4.
Перевод: с латинского на все языки
со всех языков на латинский- Со всех языков на:
- Латинский
- С латинского на:
- Все языки
- Английский
- Немецкий
- Русский